Nỗ lực xây dựng chỗ ở cho sâu bọ đang thu hút được sự chú ý của công chúng về tình trạng suy giảm và có nguy cơ tuyệt chủng của nhiều loài côn trùng mà một số nhà nghiên cứu coi đó là mối đe dọa toàn cầu trong những năm sắp tới.
Các nhà côn trùng học vẫn thường xuyên lên tiếng nhắc nhở chúng ta rằng: Côn trùng là những động vật cần thiết cho sự tồn tại của loài người. Tình trạng sụt giảm côn trùng hiện đang là một mối quan tâm lớn của các nhà nghiên cứu vì sâu bọ ảnh hưởng đến hầu như mọi khía cạnh cuộc sống của chúng ta. Trái cây và rau quả chúng ta ăn, các loại gỗ xây nhà chúng ta sử dụng, vải bông và vải lanh chúng ta mặc và rác thải chúng ta đưa tới đổ tại các bãi chôn rác đều ít nhiều bị lệ thuộc bởi hoạt động của các loài côn trùngnhư thụ phấn cho cây và gặm nhấm để tiêu huỷ các chất hữu cơ.
Có lẽ vì hiểu được ý nghĩa sâu xa của lời nhắc nhở trên về vai trò quan trọng của côn trùng mà chính quyền địa phương của thành phố Deurne, nằm ngay sát bên ngoài thành phố Antwerp của Bỉ, đã đáp ứng lại và đưa ra kế hoạch cho xây một khách sạn mới nhất, không hẳn với hy vọng để thu hút giới kinh doanh hay khách du lịch, mà mục tiêu khách hàng của họ là các loài côn trùng: bọ cánh cứng, bọ hung, chuồn chuồn, bướm và ong.
Được khai trương vào tháng Bảy vừa qua, “khách sạn côn trùng” của thành phố Deurne là một phần của xu hướng đang diễn ra trên khắp Âu châu, được dẫn đầu bới các học viện, các nhóm bảo vệ môi trường, và các chính quyền địa phương, để đi tìm những phương thức mới, những ý tưởng sáng tạo mới trong việc bảo tồn thế giới sinh học đa dạng cũng như nâng cao nhận thức của người dân về thiên nhiên. Nhiều thành phố tại Âu châu như Basel, Thuỵ Sĩ, đang đầu tư rất nhiều vào kỹ thuật nóc-nhà-xanh, với các loại thực vật được trồng trên nóc của các toà nhà, trong khi một số tổ chức phi lợi nhuận khác thì đang thúc đẩy để “tái tạo sự hoang dã” một số khu vực thiên nhiên cho các động vật hoang dã và thực vật tại Bồ Đào Nha, Bulgaria và Romania. Riêng thành phố Deurne thì đang lên kế hoạch xây dựng thêm một chỗ ở mới thứ hai cho sâu bọ.
Các nhà khoa học cho biết côn trùng đóng một vai trò quan trọng trong nỗ lực bảo tồn thế giới sinh học đa dạng hiện nay trong đó có các hoạt động để nhằm bảo vệ thực vật, động vật và hệ sinh thái, là vì 80% tất cả các sinh vật sống trên trái đất là côn trùng. Theo tổ chức bảo tồn thiên nhiên World Wide Fund (WWF), ba phần tư các giống cây nông nghiệp toàn cầu và gần 90% các loại thực vật hoang dã cần được thụ phấn từ các động vật trong đó có ong. Số lượng côn trùng trên thế giới đã giảm mạnh trong mấy thập niên gần đây, do tác động của nền nông nghiệp kỹ nghệ, nạn phá rừng và thời tiết khắc nghiệt.
Theo một tài liệu năm 2019 dựa trên nhiều kết quả nghiên cứu cho biết có hơn 40% tất cả các giống côn trùng đang trên đà suy giảm và một phần ba có nguy cơ bị tuyệt chủng. Các nhà nghiên cứu dự báo khoảng một phần tư các loài côn trùng có thể bị xoá sổ vào năm 2030.
Trong một trong những nỗ lực khác thường được thúc đẩy bởi những phát hiện mang tính cách cảnh báo nói trên, nhiều trường đại học và tổ chức bảo tồn thiên nhiên trên khắp Âu châu đang ra sức làm việc với các cộng đồng và trường học tại địa phương để xây dựng những nơi ở cho sâu bọ, được gọi là khách sạn côn trùng. Những “khách sạn” này được cấu trúc và hoạt động giống như một quần thể chung cư. Sâu bọ đẻ trứng ở bên trong những đơn vị “chung cư” khác nhau và tìm mang thực phẩm, chẳng hạn như phấn hoa từ những bông hoa gần đấy, về để nuôi con của chúng. Trong những tháng lạnh hơn, côn trùng sẽ sử dụng những căn chung cư này để ngủ đông.
Tại Anh Quốc, Đại học Manchester Metropolitan cộng tác với các tổ chức và trường học địa phương để xây dựng một khách sạn côn trùng ngay trong khuôn viên đại học sử dụng những vật liệu mà họ tìm được. Công ty đường sắt quốc gia Deutsche Bahn của Đức đã cho lắp đặt một khách sạn côn trùng tại một ga xe lửa bên ngoài thành phố Hamburg. Khách sạn bốn sao Thon Hotel EU nằm ngay tại trung tâm thủ đô Brussels của Bỉ có trưng bày một khách sạn côn trùng của họ và một số tổ ong – sản xuất được gần 40 kí mật trong năm nay.
Sâu bọ có thể không hẳn là một món hàng trưng bày có sức dẫn đối với các khách trọ ở bất cứ khách sạn nào. Nhưng tại khách sạn Thon Hotel EU, nơi có giấy chứng nhận sinh thái hẳn hoi thì lại khác, và hầu như tất cả mọi khách trọ ở đây thường tỏ ý tò mò và muốn tìm hiểu về cái khách sạn côn trùng là lạ kia.
Trong mấy năm gần đây, khi các đảng chính trị Xanh giành được thêm quyền lực trong chính quyền tại nhiều nơi ở Âu châu, vấn đề môi trường trở thành một trong những chương trình nghị sự hàng đầu. Bộ môi trường của miền Flanders, nằm ở phía bắc của Bỉ nơi có thành phố Deurne tọa lạc, gần đây đã đưa ra kế hoạch giảm một nửa việc sử dụng thuốc trừ sâu độc hại vào năm 2030 và một số sáng kiến khác, trong đó có việc giới thiệu các chương trình giáo dục về vai trò của côn trùng trong hệ sinh thái địa phương,
Tương tự như trên, ngoài việc cung cấp cho chúng những ngôi nhà để ở, các khách sạn côn trùng còn hoạt động như một lời nhắc nhở bằng hình ảnh thật cho người dân địa phương thấy về tầm quan trọng của côn trùng. Hình ảnh của những khách sạn đặc biệt này giúp nâng cao nhận thức của mọi người rằng, trong sân vườn ở nhà của họ, họ có thể làm được nhiều điều ích lợi để bảo vệ đời sống các loài động vật thụ phấn này.
Khách sạn côn trùng của thành phố Deurne, là một kiến trúc dài khoảng 11 mét được xây dựng từ loại gỗ có nguồn gốc ở địa phương, được coi là khách sạn côn trùng lớn nhất ở Bỉ. Nó nằm trong một nghĩa trang của địa phương, gần đó có một đồng cỏ mà người ta để cho cây cỏ mọc một cách tự nhiên hoang dã để làm nguồn cung cấp thực phẩm dồi dào cho côn trùng. Mới đầu, những ông già bà cả trong cộng đồng không thích cỏ để mọc quá cao gần nơi các ngôi mộ, nhưng dần dà rồi họ cũng quen và chấp nhận khi biết được mục đích của việc làm này.
Điều đặc biệt là khách sạn côn trùng không cần phải dọn dẹp. Cỏ, rơm, trái thông khô, mảnh gỗ, vỏ cây xếp trong các ngăn ô vuông từ đầu như thế nào thì vẫn được để nguyên như vậy – và côn trùng khi ghé vào ở trọ thì chúng biết tự động sắp xếp theo ý của chúng.
Theo ý kiến của một nhà nghiên cứu về ong hoang dã tại Flanders, những khách sạn côn trùng muốn có được hiệu quả tốt nhất thì cần phải bắt chước giống thiên nhiên. Trong thiên nhiên, những con bọ gỗ nở từ trứng ra biết tự mình đục những lỗ nhỏ để trồi lên từ những thân cây chết. Những loài ong đơn độc không theo bầy đàn – không sống trong tổ như những loài ong bình thường khác nhưng vẫn đóng vai trò quan trọng trong việc thụ phấn – chọn làm tổ trong những lỗ này sau khi bọ gỗ đã bỏ đi. Một bài học cho loài người chúng ta: không có thứ gì là dư thừa, vô dụng trong thiên nhiên cả.
Trong việc xây dựng khách sạn côn trùng nếu người ta không cẩn thận kỹ lưỡng thì rất dễ phạm sai lầm có thể đưa đến thất bại. Các loài ong khác nhau thích lựa chọn để ở trong các lỗ có kích thước khác nhau, một số có đường kính chỉ vài mi-li-mét. Những lỗ có kích thước sai trong khách sạn côn trùng sẽ không thu hút được những loại ong phù hợp. “Thảm hoạ” cũng có thể xảy ra nếu một mũi khoan điện để lại những mảnh vụn bên trong lỗ khoan. Ong có bốn cánh, nhưng nếu chui vào trong lỗ đụng phải những mảnh vụn đó khi bay ra có thể chỉ còn ba cánh, và chui vào chui ra vài lần không lâu sau đó có thể sẽ không còn cánh nào.
Trong những tháng mùa hè như hiện nay, khách sạn côn trùng của thành phố Deurne có phần hơi vắng khách là vì côn trùng thường chỉ đến để làm tổ vào những tháng lạnh hơn. Thế nên, vào những tháng thu và đông thì khách sạn hoạt động nhộn nhịp hơn và sẽ không còn chỗ. Vì lẽ đó mà giới chức của thành phố đang có kế hoạch xây thêm một khách sạn thứ hai ở gần đó.
Nhưng mục tiêu không chỉ dừng lại trong việc xây dựng các khách sạn côn trùng mà, theo các nhà bảo vệ môi trường, còn phải tìm cách ngăn chặn tình trạng biến mất dần của thế giới sinh học đa dạng xảy ra kể từ vài thập niên qua. Nếu tình trạng này không được giải quyết thì số lượng côn trùng khó có thể phục hồi lại được.
Tuy nhiên, bất cứ một công việc to tát và quan trọng nào cũng phải được bắt đầu bằng những bước nhỏ. Một trong những bước nhỏ đầu tiên đó là tạo dựng chỗ ở cho sâu bọ.
Huy Lâm