Không nghi ngờ gì nữa, gần đây cộng đồng người Việt mình tại Mỹ không ít người đổ xô đi tìm những thông tin xoay quanh đồng tiền ảo crypto-currency. Và đồng tiền ảo này đang tạo nên những cơn sốt, trong đó nhiều người vất vả lao đao, khốn đốn vì nó. Có đâu không ra, đầu tư vào nó, giá trị của nó đi đâu cũng thấy vùn vụt tăng, không đầu tư đúng là quá dại, Ông trời đem vàng đến tận nhà cho mình mà không nhận đúng là cơm không muốn ăn, muốn ăn cám…
Vậy, đồng crypto-currency thực ra là gì?
Cách đây mấy năm chúng ta đã có dịp nghe nói về đồng bitcoin – Một dạng tiền ảo (nhưng giá trị sau khi được hoán chuyển thành tiền thật hết sức khủng khiếp). Để tiện bề hình dung, nhiều người nghĩ về đồng bitcoin và những đồng tiền ảo khác theo ý nghĩa đồng tiền vật lý – Hoặc ít nhất cũng na ná, gần gần như thế. Bởi trong suy nghĩ của họ, tuy là tiền điện tử (hay tiền kỹ thuật số), một khi được giao dịch trên mạng, giá trị của nó được qui hoán ra tiền mặt hết sức tiện nghi, không quá phức tạp.
Để trả lời câu hỏi tiền crypto-currency là gì, thiết nghĩ tìm đọc tại cuốn từ điển bách khoa Google bạn sẽ có những thông tin khá thú vị. Theo Investopedia, (một trang mạng cung cấp đầy đủ thông tin về mọi lĩnh vực sinh hoạt đầu tư tài chánh, bất luận đó là đề tài khái niệm gì, những câu hỏi liên quan đến luật kinh tế, luật tài chánh, đầu tư, trao đổi, nghiên cứu…) đồng tiền ảo crypto-currency là một thế giới ly kỳ, đầy những lôi cuốn hấp dẫn.
Theo tác giả Jake Frankenfield viết về đề tài crypto-currency tại tạp chí Investopedia, cập nhật ngày 25/05/2021, định nghĩa của crypto-currency (nguyên văn) như sau: A cryptocurrency is a digital or virtual currency that is secured by cryptography, which makes it nearly impossible to counterfeit or double-spend. Many cryptocurrencies are decentralized networks based on blockchain technology—a distributed ledger enforced by a disparate network of computers. A defining feature of cryptocurrencies is that they are generally not issued by any central authority, rendering them theoretically immune to government interference or manipulation.
Mổ xẻ chiết tự một cách cụ thể, ngắt đoặn văn mô tả về đồng tiền ảo crypto-currency bên trên, bạn thấy đồng crypto-currency có những đặc tính định nghĩa như sau:
Trước tiên, nó là đồng tiền kỹ thuật số hay là đồng tiền ảo (A cryptocurrency is a digital or virtual currency)
Lý lịch nguyên quán của nó, cách nó được tạo ra ra và tồn tại như thế nào; điều này xảy ra hoàn toàn nhờ vào kỹ thuật bảo vệ mật mã (secured by cryptography)
Nhờ vào kỹ thuật bảo vệ mật mã nói trên đồng tiền ảo crypto-currency không thể bị gian lận, làm giả, hoặc xài hai ba lần cùng một lúc, tức nó là đồng tiền ảo khá an toàn (which makes it nearly impossible to counterfeit or double-spend)
Đồng thời đồng tiền ảo này không bị chính phủ hoặc các ngân hàng trung ương kiểm soát, song sự hiện diện (cũng như quá trình giao dịch chúng thông qua một hệ thống khá tự do) liên quan đến nó không bị bất cứ cơ quan chính quyền nào kiểm soát (Many cryptocurrencies are decentralized networks). Tuy nhiên tại một số quốc gia nó bị cấm giao dịch hoặc đầu tư, mua bán, chuyển nhượng…
Ngoài ra một kỹ thuật khác, tạm gọi kỹ thuật khóa chặt thông tin gốc (blockchain technology) giúp ngăn chặn không cho phép bất cứ ai thay đổi gốc gác nguyên thủy của một đồng tiền ảo crypto-currency bởi mục tiêu hành vi gian lận. Nói khác đi, mỗi một đồng crypto-currency sau khi được tạo ra, nó mãi mãi là nó, vĩnh viễn không ai có thể tẩy xóa, thêm bớt hoặc làm cho nó biến dạng – tuy nhiên thông tin các lần chuyển nhượng trao đổi liên quan đến nó sẽ được lưu lại một cách cẩn thận.
Vậy “kỹ thuật khóa chặt thông tin gốc” là gì? Thực ra đây là một hệ thống kế toán sổ sách được nhiều máy vi tính độc lập (a distributed ledger enforced by a disparate network of computers) hiện diện trong cùng một hệ thống. Từ đây, hệ thống các máy vi tính mang tính cộng đồng này sẽ bảo vệ duy trì “lai lịch” của một đồng crypto-currency. Tức danh phận chính thức của nó luôn được bảo vệ bởi sự công nhận của nhiều máy tính độc lập khác nhau hoạt động trong cùng một hệ thống.
Điểm son của đồng tiền crypto-currency nằm ở chỗ nó không do ngân hàng trung ương hay một chính quyền quốc gia nào phát hành (they are generally not issued by any central authority)
Vì thế đồng crypto-currency, trên lý thuyết, nó miễn nhiễm với sự can thiệp của các tổ chức chính phủ cũng như các tổ chức tài chánh như ngân hàng, quỹ tiền tệ… (rendering them theoretically immune to government interference or manipulation). Nó không hề lạm phát, song giá trị của nó sẽ thay đổi lên xuống lệ thuộc vào nhu cầu của người muốn sở hữu nó.
Từ định nghĩa trên, sau khi mổ xẻ kỹ, bạn thấy đồng crypto-currency là một khái niệm tài sản tài chánh, trong đó bản chất thực của nó nằm ở chỗ nó là một đối tượng có giá trị độc lập, và sự hiện diện của nó, dù là tiền kỹ thuật số hay tiền ảo vẫn giúp nó trở thành đối tượng giao dịch tại các sân chơi giao dịch cổ phiếu tiền tệ khá thu hút, hấp dẫn.
Trên thực tế đồng crypto-currency là một thế giới khá li kỳ. Từ định nghĩa chúng ta vừa mổ xẻ, đồng crypto-currency có những chức năng đặc tính rất riêng, không chịu ảnh hưởng kiểm soát của ai, ít nhất về mặt lý thuyết. Người ta đánh giá nó như một thứ tài sản (assets) có thể mua bán, trao đổi, sang nhượng. Như thế, người đầu tư sẽ hy vọng giá trị của nó tăng lên (như đồng bitcoin chúng ta nghe nói đến khá nhiều) khiến nó trở thành đối tượng hấp dẫn đối với không ít người.
Vậy, tại sao đồng crypto-currency trở thành đối tượng đầu tư hấp dẫn? Một phần do giá trị của nó thay đổi với vận tốc chóng mặt, thậm chí chỉ qua đêm. Trường hợp đồng bitcoin là một ví dụ. Thế là không cần đắn đo suy nghĩ nhiều, người ta nghĩ một cách khá đơn giản: Bỏ vốn đầu tư nhất định sẽ có lãi. Hoặc người ta mua nó. Để đó. Khi giá cao đem ra bán kiếm lời. Đặc biệt khi họ nghe nói số lượng đồng tiền ảo crypto-currency không dao động thêm bớt vì có số lượng hạn chế. Tất nhiên đây chỉ là một khía cạnh rất riêng của đồng crypto-currency, trên thực tế nó nhiêu khê hơn người ta tưởng. (Bởi) giá trị của đồng crypto-curency thực ra bị chi phối bởi định luật cung-cầu khá trực tiếp (kinh tế vi mô) – Khi nhu cầu mua đồng crypto-currency cao sẽ dẫn đến hiện tượng “hàng hút”, giá bán ra sẽ cao hơn.
Đối với nhiều nhà đầu tư nghiệp dư, các sàn giao dịch đồng crypto-currency nhanh chóng trở thành điểm hẹn khá hấp dẫn. Người ta không mất nhiều thời gian lắm để nghĩ đến những cơ hội hái bạc tỷ từ kỹ nghệ đầu tư đồng tiền ảo này. Thế là họ í ới gọi nhau, như các cụ ngày xưa vẫn hăm hở với chòm xóm: Rủ nhau đi cấy, đi cày. Bây giờ khó nhọc có ngày phong lưu.
Đã thế, mua đồng crypto-currency không khó. Chỉ cần chút kiến thức máy vi tính cơ bản hoặc biết xài điện thoại thông minh (và có… tiền) là có thể đầu tư vào đồng bạc ảo này. Tất nhiên do ảnh hưởng chi phối của cán cân cung-cầu, giá trị đồng bạc ảo crypto-currency hết sức nhạy cảm. Chuyện “mất trắng” như cách nói của nhiều người từng “đi mưa với đồng tiền ảo” là chuyện hoàn toàn có thể.
Thế là người ta kháo nhau: Anh ơi, có tiền nhàn rỗi đầu tư vào crypto-currency đi. Dễ kiếm tiền lắm. Mấy người nghĩ sao vậy? Dễ kiếm thiên hạ đã ùn ùn đổ tiền vào đó rồi. Thì anh cứ nghe em. Coi như mình bỏ ống. Thôi tôi không ham hố gì đâu. Mạo hiểm lắm. Nói gì nghe kỳ vậy anh, mình đầu tư mà. Vậy chú mới lỗ mất mấy ngàn, tại sao. Thì từ từ nó lên lại mà. Mình đừng mở phone coi giá cả lên xuống mỗi ngày nữa. Tại chú phóng lao phải theo lao thôi, lỡ cưỡi lưng cọp rồi!
Cứ thế, với người Việt mình gần đây đi đâu cũng thấy nói đến đầu tư đồng crypto-currency. Có lẽ do thấy người ta ăn khoai họ cũng muốn vác mai đi đào chăng? Tất nhiên cảnh đồng tiền do họ đổ mồ hôi, sôi nước mắt kiếm về bốc hơi không phải hiếm. Nhưng tâm lý ta hên, người xui (bias optimism) lúc nào cũng lôi kéo con người ta. Thế là không ít người thấy tỷ lệ hối đoái giữa đồng crypto-currency và đồng Mỹ kim có lúc quá hấp dẫn nên họ quyết định một liều, ba bảy cũng liều!
Sẵn gần đây nhà nước cho dân tiền thông qua các gói kích cầu cứu nguy kinh tế đại dịch Covid-19, nhiều người tự nhiên có khoản tiền dư. Không hẳn là rủng rẻng túi bạc kè kè, càng không phải no ăn rửng mỡ, nhưng số tiền từ trên trời rơi xuống (theo cách nói của nhiều người), chuyện đầu tư (hay chơi) đồng crypto-currency xem ra chẳng có gì là quá quắt lắm. Biết đâu lại trúng mánh, hay không bằng hên. Bất quá thua số tiền đó coi như mình chưa từng được nhận số tiền đó. Thoạt nghe cứ như chuyện đùa.
Không chỉ người Việt ở Mỹ nhấp nhổm với chuyện đầu tư đồng crypto-currency, người Việt bên nhà cũng tỏ ra sốt sắng không kém. Cậu có đầu tư vào đồng tiền ảo không? Ở Việt Nam đồng tiền ảo bị liệt vào danh sách bất hợp pháp bị cấm tại các sàn giao dịch chứng khoán. Mình nghe nói bên đó nhiều người chơi cổ phiếu với đồng tiền ảo này rôm rả lắm. Nếu kiếm được kha khá nhớ kể để anh em mừng nha. Bên Mỹ các cậu thế mà lại sướng, được đầu tư thoải mái đủ thứ…
Trên thực tế đồng tiền ảo crypto-currency là một dạng tài sản (assets). Như bao dạng tài sản khác nó dao động khi cán cân cùng-cầu thay đổi. Những bàn tay đằng sau điều khiển giật dây đóng một phần quan trọng không nhỏ. Thậm chí giới đầu nậu có thể lũng đoạn bằng cách đổ tiền ra mua chúng khiến hiện tượng “hút hàng” xảy ra đẩy giá trị đồng tiền ảo tăng vọt. Sau đó họ nhả ra từ từ, đặc biệt khi thị trường có dấu hiệu bão hòa, giá trị đồng tiền ảo đã leo cao được khá lâu. Kế đó là những đợt “xả hàng”, lượng đồng tiền ảo được tung ra ồ ạt. Hệ quả: Giá đồng tiền ảo bị tuột thấp. Những ai “đánh hơi” chiều hướng xấu sẽ chia tay đồng tiền ảo càng khiến tình huống thêm xấu. Thế là người bán nhiều hơn người mua, hiện tượng “dội hàng” xảy ra. Giá trị đồng tiền ảo tuột dốc không phanh qua đêm…
Đây không hẳn ngày tàn của đồng tiền ảo crypto-currency. Nó chỉ là điểm thấp nhất của một chu kỳ. Khi giới giàu tảng lờ khiến thị trường đồng tiền ảo “ứ đọng” một thời gian, giá trị đồng tiền ảo rớt xuống mức thấp nhất trở thành “mặt hàng” kém hấp dẫn, khiến lắm người đầu tư sốt ruột. Còn những ai có tiền dư bỏ ống, họ đầu tư nhưng không nhấp nhổm như gái ngồi phải cọc. Họ để đó. Quên bẵng đi. Thấy giá lên không vui. Thấy giá xuống không buồn. Sau một khoảng thời gian trôi đi, lúc đó họ ung dung quá trình đầu tư đã có lãi. Nhắc lại, đầu tư là một “quá trình” – Nó không phải là một lần “giao dịch” đơn thuần. Vì thế khi đầu tư vào crypto-currency, xong xuôi đâu đấy, đừng để ý đến nó nhiều quá. Giống như trồng cây con, ta không thể sáng nào cũng ra sờ mó, song ta phải chờ, thời gian sẽ là phương tiện duy nhất giúp quá trình đầu tư lớn lên từ từ.
Chắc chắn một điều trong tương lai đồng tiền ảo vẫn là mặt hàng nóng, không lạ lẫm với các nhà đầu tư chuyên nghiệp lẫn nghiệp dư. Chúng có vị trí của mình. Và chu kỳ lên xuống tiếp tục diễn ra khi có sự nhúng tay của những trùm mafia chuyên lũng đoạn đồng tiền ảo crypto-currency. Trường hợp Tesla bỏ ra 1.5 tỷ Mỹ kim để mua đồng bitcoin đã khiến cho giá trị của đồng tiền ảo này tăng gần gấp đôi (90%) đầu năm nay bạn còn nhớ chứ!
Với bạn, những trải nghiệm bản thân với đồng crypto-currency là một chuỗi những cung bậc những cảm xúc thú vị. Có thể số tiền nhỏ của bạn bốc hơi hoàn toàn khi giá trị đồng tiền ảo tuột dốc, buộc bạn phải chia tay với sân chơi đầy chất kích thích nhịp tim adrenaline này. Gần như đây là hệ quả của những cơn lốc lôi kéo, nhà nhà chơi crypto-currency, người người chơi crypto-currency, người làm biếng tìm hiểu kỹ dễ bị cuốn vào vòng xoáy lôi kéo cám dỗ rủ rê chèo kéo.
Của đáng tội, nhiều người nhờ đồng tiền ảo crypto-currency mà thành triệu phú. Nó giống chuyện hên xui. Có người trúng. Có người mất trắng. Thôi nếu như không quá khẩn trương, có chút tiền dư đem ra nghịch chút cho vui, có lẽ đây là điều không quá quắt lắm. Còn nếu trót gian díu với nó, đừng như con bạc khát nước, lấy nợ nuôi nợ, vay chỗ này, mượn chỗ kia đập vào (xem ra) chính là chuyện hoàn toàn nên tránh.
Nguyễn Thơ Sinh