Không lạ lẫm gì, đó là tinh thần quật khởi của nòi giống Giao Chỉ ngàn đời vẫn thế. Từ tiếng trống Mê Linh đến khí phách oai hùng của bà Triệu Ẩu, sử sách còn ghi rành rành. Có thể nói dân tộc nào cũng đầy ắp tinh thần bất khuất đáng ca ngợi ấy, đặc biệt khi tổ quốc cần đến. Lần này dân tộc Ukraine đã chứng minh rõ rệt với thế giới điều đó.
Con giun xéo lắm cũng oằn, tuy nhiên đó chỉ là chuyện nhỏ, chuyện cơm áo vật lộn mưu sinh mỗi ngày vốn xoay quanh bao tử và dính dáng đến những thiệt thòi lợi ích cá nhân. Nhưng nói đến danh dự dân tộc, nói đến sứ mệnh đứng lên bảo vệ đất nước; đó là trách nhiệm của toàn dân, của mọi người. Vâng. Đâu phải chỉ riêng Việt Nam mới có Hội nghị Diên Hồng, tinh thần bất khuất của dân Ukraine lần này cũng thế, nhắc nhở thế giới một bài học đầy giá trị uyên thâm: Khi tổ quốc lâm nguy, độc lập tự chủ bị đe dọa (sẽ) không còn là chuyện nhỏ nữa, nó nghiêm trọng hơn con giun xéo lắm cũng oằn, nó là chuyện lớn, nếu để ngoại bang giày xéo quê cha đất tổ, khoanh tay đứng nhìn sẽ mang tội với tiền nhân, có lỗi với hậu thế.
Vâng. Khi Putin xua quân tấn công Ukraine bằng nhiều ngả (đường bộ, đường biển, và đường hàng không) cả thế giới ngỡ ngàng. Bởi hầu như Covid19 gần như đẩy nhân loại đến vực thẳm khủng hoảng toàn cầu. Nhiều nơi dân tình điêu linh. Bệnh viện thiếu. Nhân lực ngành y tế thiếu. Phương tiện thuốc men thiếu. Thức ăn thiếu. Vậy mà Putin vẫn khởi binh đánh Ukraine, một đất nước hiền hòa yêu chuộng những giá trị nhân văn dân chủ, đẩy cả nước Nga vào cảnh khổ.
Lập tức khắp nơi bùng lên những làn sóng phản đối. Không ai nghĩ Putin và guồng máy tham vọng bá chủ của ông ta sẽ tấn công Ukraine. Người ta chỉ nghĩ Putin rung cây nhát khỉ, khua chiêng gióng trống, tung ra những chiến dịch cấu kết với thành phần thân Nga tại Ukraine gây sức ép với Kyiv. Người ta nghĩ Putin rất kinh nghiệm trong các trò ném đá giấu tay, ngậm máu phun người, phóng hỏa đốt chùa, và như vậy, xua quân đánh Ukraine xem ra có vẻ ngoài dự tính của nhiều người. Họ nghĩ Putin chỉ đánh võ mồm để thị oai với Kyiv và phương Tây.
Nhưng ngày 24/2/2022 đã khiến thế giới bàng hoàng. Vâng khá bất ngờ, tưởng Putin có thể đánh thốc vào Kyiv và luộc chín Kyiv như người ta luộc tôm, luộc ghẹ. Nhưng không. Tinh thần bất khuất của người Ukraine lần này xem ra không hề đơn giản – họ không phải cua, tôm mà là mực. Putin tưởng luộc mực mực sẽ đỏ. Ai dè, mực càng luộc càng trắng. Putin đã tính toán sai: Không phải cứ hải sản luộc lên sẽ đỏ chót!
Quả thế, năm 2014 Putin thôn tính Crimea không mấy khó khăn. Thế giới dạo đó giận Putin lắm. Crimea là lãnh thổ của Ukraine, dân Nga sống tại Cremia là dân ngụ cư (như một sắc dân thiểu số của Ukraine). Điện Kremlin lẽ ra nên tránh chuyện thôn tính một bán đảo Crimea nhỏ bé để mua về một vụ tai tiếng lớn lao. Sau khi thôn tính Crimea Putin đã đẩy dân Nga vào tình cảnh bị cấm vận. Kinh tế Nga đã xấu càng thêm xấu. Tại Crimea dân Nga và dân Ukraine đều bị khổ lây. Đáng thương thay cho họ, cuộc sống bị xáo trộn. Họ là người bình thường chăm chỉ làm ăn chất phác. Cũng may Putin xâm chiếm Crimea khá chóng vánh, máu đổ ít; tuy nhiên sau đó dân chúng nơi đây đã thất vọng biết bao. Nhóm thân Nga có thể kiếm được chút lợi lộc vì từ đây Crimea trở thành một phần của lãnh thổ Nga và họ là người nhà, là phe ta nên nghiễm nhiên được Moscow đối xử thiên vị.
Trường hợp đánh Kyiv lần này rất khác. Putin đã vận dụng đủ các kế sách chép trong bí kíp dụng binh, nhan hiểm có, bẩn thỉu có, thậm chí Putin tìm mọi cách ngụy tạo các hiện trường giả hòng lung lạc nhân tâm. Tuy vậy con người thật của Putin chẳng giấu được ai, vừa gian manh vừa tiểu nhân (hiểu theo nghĩa ông ta không từ bất cứ thủ đoạn nào để bám vào chiếc quyền lực gần hai thập niên). Theo cách nhìn của dân Nga và thế giới Putin là một nhà độc tài nguy hiểm không hơn, không kém.
Của đáng tội trên thế giới vẫn có nhiều chính thể (và một số cá nhân) kính trọng và ngưỡng mộ Putin. Không phải ai cũng có lá gan to đủ để phản đối Putin xâm chiếm Ukraine. Một số còn thừa cơ hội mượn gió bẻ măng, ngêu sáo tranh nhau ngư ông hưởng lợi, đục nước béo cò. Một số vì chiêu bài chính trị thản nhiên ca tụng hành vi ngông cuồng của Putin. Nào có phải người bình thường, không hiểu chuyện, ngược lại họ là người có ảnh hưởng, tỷ như Cựu tổng thống Trump, người đã công khai tuyên bố Putin tấn công Ukraine hoàn toàn chấp nhận được, rất đáng khích lệ.
Mà thôi. Đó là chuyện đau lòng của thế giới. Thứ Năm đen (black Thursday) Putin xua quân đánh Kyiv nhân loại không thể tin được. Vâng. Nhiều mũi tấn công đánh thẳng vào Ukraine, trong đó có mũi đánh thọc vào thủ đô Kyiv. Theo giới quan sát Putin muốn lật đổ chính quyền Tổng thống Volodymyr Zelenskyy để dựng lên một chính quyền bù nhìn do Putin điều khiển từ xa.
Dân Nga xuống đường ồ ạt tẩy chay hành động xâm lăng Ukraine của Putin. Vâng. Dân Nga cùng với dân Ukraine (và bao dân tộc khác yêu chuộng hòa bình trên thế giới) đã bày tỏ thái độ phản đối rất rõ rệt. Không phải vì họ nhìn thấy hậu quả nghiêm trọng của hành vi hiếu chiến Putin gây ra, song ít nhất, trong lương tâm họ, cảnh một Ukraine hiền hòa bị giày xéo là điều họ hết sức thất vọng. Họ khẳng định hành động của Putin trái đạo lý, tuyệt nhiên không đại diện cho tiếng nói và niềm tin vào chính nghĩa của nhân loại.
Nhiều dân Nga mạnh dạn xuống đường (song không phải người Nga nào cũng gan dạ cất tiếng nói phản đối Putin). Nhưng nếu cuộc chiến do Putin gây ra kéo dài, sa lầy, thường dân và binh lính của hai bên chết nhiều tình hình sẽ thay đổi. Cả thế giới đang hướng về Ukraine. Họ không muốn dân Nga khổ, song họ không thể đứng yên khoanh tay nhìn Putin muốn làm gì thì làm. Quá rõ ràng, Putin không chỉ đắc tội với dân Ukraine, với thế giới, song với dân Nga ông ta sẽ phải đối diện với những bản án gay gắt sau này.
Từ thương hiệu Vodka của Nga bị tẩy chay. Các giải thể thao lớn đã tẩy chay Nga. Các ngân hàng lớn của Nga bị phong tỏa. Các công ty lớn của nước ngoài rút lui. Nhiều kỹ nghệ mũi nhọn của Nga bị cấm vận. Bản thân Putin và các thành phần chóp bu trong guồng máy cũng như bè đảng tỷ phú thân cận Putin bị cấm vận. Nga rồi đây sẽ điêu đứng. Khủng hoảng kinh tế và suy thoái. Dân Nga sẽ xấu hổ với thế giới. Chẳng hẳn “mũi dại lái chịu đòn”, song đây chính là một hậu quả đáng nên án nếu dân Nga giữ thái độ im lặng, dung túng cho Putin phạm các tội ác chiến tranh. Đó là chưa kể đến chuyện những tai họa do ảnh hưởng kinh tế đem lại cho dân Nga trong tương lai.
Tại các diễn đàn bình luận thế giới, khái niệm Ukraine là một Việt Nam thứ II do Putin tự bện thừng trói tay, tự đào huyệt chôn sống đang rộ lên. Thế giới nhận ra khá dễ dàng cán cân lực lượng giữa Nga và Ukraine tuy khác biệt song bản thân mục đích cuộc chiến phi nghĩa của Putin đã có những lỗ hổng sai lầm rất lớn: Lính Nga tinh thần chiến đấu kém trong khi dân Ukraine dồi dào động lực và tinh thần chiến đấu bởi
Cứ nhìn thái độ của thế giới chúng ta sẽ nhận ra rất rõ. Tại Mỹ, nhiều cuộc biểu tình xuống đường của dân chúng (tuy không hoành tráng to tát song đủ để bày tỏ thái độ ủng hộ dân Ukraine trong sứ mệnh đứng lên chống lại thế lực bành trướng của Putin). Từ Chicago cho đến New York, tại các Lãnh sự quán và Đại sứ quán Nga trên thế giới làn sóng phản đối dâng cao. Hành vi và thái độ ngạo mạn của Putin lần này khiến lương tri nhân tâm thế giới hết sức phẫn nộ.
Tại sao Putin gần như thất bại trước mắt khi xua quân tấn công Ukraine? Đó là tinh thần chiến đấu của binh lính Nga trong tình trạng rất ngổn ngang. Tự trong thâm tâm, binh sĩ Nga không hề muốn tấn công người dân vô tội. Sự có mặt của họ tại Ukraine (một đất nước có diện tích tương đương với Texas) hoàn toàn miễn cưỡng. Họ không muốn tấn công Ukraine. Họ muốn ở nhà. Thẳm sâu trong trái tim những người lính cầm súng vì đó là nghĩa vụ bảo vệ tổ quốc. Nếu phải tham chiến trên đất lạ, họ chiến đấu vì đồng minh, hoặc vì tổ quốc sớm gặp cảnh lâm nguy buộc họ phải ra tay trước. Binh lính Nga không nằm trong những hoàn cảnh đó. Họ tham chiến tại Ukraine lần này chỉ vì lệnh của cấp trên.
Ngược lại, tinh thần chiến đấu của dân chúng và binh lính Ukraine chưa bao giờ dâng cao đến thế. Tất nhiên một số lớn dân Ukraine tìm cách lánh nạn tại các quốc gia khác; tóm lại, nhìn chung tinh thần quật khởi của đa số người dân Ukraine rất đáng ngưỡng mộ. Chẳng có gì khó hiểu ở đây. Vượt lên trên tất cả, tinh thần yêu nước là một giá trị tinh hoa thiêng liêng nhất sẽ tỏa sáng mỗi khi tổ quốc lâm nguy, mỗi khi tự do dân tộc bị đe dọa.
Vâng. Từ những thước phim chiếu trên TV, những câu chuyện khẳng khái, những hình ảnh người dân Ukraine tự nguyện tham gia các đội dân-làm-lính đứng lên bảo vệ tổ quốc khiến người ta cảm động. Từ phụ nữ cho đến người già, từ thày giáo đến vận động viên thể thao, từ sinh viên đến thị trưởng thành phố, từ cán bộ về hưu đến kiều bào Ukraine sống ở nước ngoài nôn nóng muốn được trở về Ukraine chiến đấu, từ người dân tình nguyện hiến máu đến những người dân chưa một lần cầm súng, tất cả đều mong mỏi được góp sức chống lại hành động tàn ác vô tâm của Putin.
Điều gì đã xảy ra? Không hẳn do dân chúng Ukraine được thế giới ủng hộ. Càng không phải hành động đứng lên của họ là hành động chính nghĩa đáng tôn vinh – Thực thi quyền và trách nhiệm tối cao của một công dân khi Tổ quốc bị ngoại bang xâm lăng, khi chủ quyền dân tộc đang trên bờ vực dầu sôi lửa bỏng. Người dân Ukraine lần này đứng lên vì họ nhận thức đây là cơ hội duy nhất và cũng là cơ hội cuối cùng bảo vệ danh dự đất nước và văn hóa Ukraine. Bởi đó không phải là biên giới lãnh thổ, song đó còn là truyền thống lịch sử và tự hào dân tộc, là di sản non sông do tiền nhân khai phá, để lại; lẽ nào dân Ukraine cho phép một Putin hiếu chiến hống hách tàn phá, hủy diệt.
Đó là lý do tại sao tinh thần khẳng khái của người dân Ukraine đang tỏa sáng. Giặc đến nhà đàn bà cũng đánh. Vâng. Trong hàng ngũ những người con của đất nước Ukraine đứng lên chống hành động xâm lược của Putin lần này có rất nhiều phụ nữ. Họ yêu chuộng hòa bình, trân trọng những giá trị dân chủ, họ biết đâu là lẽ phải và đâu là thái độ cần có. Và như thế, với sức mạnh chính nghĩa ấy, dân và quân Ukraine như được tiếp thêm sức mạnh chiến đấu đến hơi thở cuối cùng. Ngay cả Tổng thống Volodymyr Zelenskyy cũng đã từ chối bước lên máy bay ra nước ngoài tỵ nạn (dù đây là lời mời của Mỹ). Ông quyết định ở lại với đất nước, sẵn sàng chiến đấu đến hơi thở cuối cùng.
Và Putin – tấn công các nhà máy nguyên tử hoặc sử dụng vũ khí hạt nhân (vì các hành vi tấn công khác xem ra đã thất bại trước lực cản ý chí quyết tâm chống kẻ thù của dân Ukraine), hệ quả tối hậu là Kyiv thất thủ, lịch sử Ukraine sẽ bị chép lại, hoàn toàn miễn cưỡng và trái ngược với tinh thần ái quốc của họ, chúng ta vẫn có thể tin rằng tinh thần ái quốc và hành động quả cảm của họ mãi mãi bừng sáng trong tâm trí những ai còn giữ được hai chữ lương tri.
Hy vọng những giải pháp thỏa đáng sẽ đến kịp thời để thái độ cương quyết bảo vệ non sông của người dân Ukraine không bị dồn vào bước đường cùng, để họ không phải thể hiện bằng mọi giá, bằng tất cả những gì họ có, kể cả hơi thở và mạng sống…
Nguyễn Thơ Sinh