Chuyện kể rằng, Thần Tài là một vị quan trên thiên đình, trong một lần đi chơi uống rượu, say quá nên rơi xuống trần gian. Lạc đường, Thần vào nhà bên đường xin ăn. Vào nhà nào thì nhà đó giàu có, buôn may bán đắt… Đến ngày mồng 10 tháng Giêng thì Thần tài bay về trời.
Vì thế, ngày Mồng Mười Tết Nguyên đán được người Việt chọn làm ngày thờ Thần Tài hay còn gọi là ngày vía Thần Tài.
Đi lễ quanh năm không bằng rằm tháng Giêng. Lấy hên suốt năm không bằng ngày vía Thần Tài!
Thần Tài, theo quan niệm dân gian đi đến đâu, sẽ đem lại tiền tài, may mắn, sung túc cho các gia đình đến đó.
Tại Việt Nam, miền Bắc dù thờ ông Địa nhưng bàn thờ vẫn để cao chứ không đặt dưới đất. Trong khi ở miền Nam, Thần Tài luôn được thờ chung với ông Địa và bàn thờ được đặt thấp ở góc nến nhà. Hai ông được phân biệt Thần Tài tay cầm thỏi vàng, còn ông Địa ngực trần, bụng phê, chít khăn đầu rìu. Sau này, để trang trọng hơn, trang thờ Thần tài, ông Địa, dù vẫn đặt trên mặt đất nhưng không nhất thiết phải lui vào góc mà chiếm ngay một chỗ quang đãng sáng sủa nhất của phòng sảnh nhìn thẳng ra mặt tiền. Ai đi ngoài đường nhìn vào cũng thấy ngay.
Người dân bình thường không thờ Thần Tài nhưng hầu như ai buôn bán đều phải thờ vị thần giữ nhiệm vụ chuyên ban phát tài lộc này. Các quầy hay sạp hàng nho nhỏ ngoài chợ thờ tượng thần Tài và ông Địa nho nhỏ đặt ở góc quầy tủ kính chứ không có trang. Cũng không có chỗ để bày bình hoa đĩa trái đàng hoàng nên mỗi buổi sáng mở cửa hàng, họ đặt ly cà phê đen hay cà phê sữa và điếu thuốc lá gài vào tay tượng là thứ cúng quen thuộc đầu ngày.
Các cửa hàng to lớn hơn, thờ Thần Tài, ông Địa trong một cái trang gỗ, nếu không đặt ở góc nhà thì cũng dựa vào tường, vào cột… nhưng vào chỗ dễ thấy nhìn thẳng ra ngoài mặt tiền, bày tỏ sự trang trọng chứ không phải vì tọa lạc dưới đất mà khuất lấp nơi xó xỉnh.
Đừng nghĩ Thần Tài, ông Địa chỉ là niềm tin của những người bình dân. Vào các nhà hàng lớn, ngân hàng, bệnh viện tư…, hai vị này càng cho thấy rõ đẳng cấp… nhà giàu khi ngự trong những chiếc trang chạm trổ tỉ mỉ, to tát rộng rãi, đủ chỗ đặt bình hoa xum xuê, đĩa trái cây vun đầy được chăm sóc kỹ lưỡng, thay vì những chiếc trang đơn sơ nho nhỏ của những cửa hàng chật hẹp, khiến bình hoa và đĩa trái không đủ chỗ chưng, phải tràn ra ngoài đứng trên mặt đất.
Ở quận 6 có con đường nhiều cửa hàng san sát nhau chuyên bán các trang thờ được đóng đúng kích thước Lỗ Ban, từ sơ sài giản dị đến chạm trổ cầu kỳ, giờ chạm bằng máy nên tinh xảo và nhanh chóng hơn xưa, đủ loại gỗ tràm tới gỗ lim, từ rẻ tới mắc sao cho vừa túi tiền ai cũng dễ dàng sắm một chiếc mang về.
Một cơ sở y tế nhà nước nằm trong căn nhà rộng rãi thuộc tư nhân trước kia. Trong gian nhà tồn tại một trang thờ Thần Tài ông Địa mà từ khi đổi chủ, không ai có ý nghĩ bỏ đi. Ông bảo vệ được giao trông coi cái trang đó và đã thực hiện nhiệm vụ một cách hoàn hảo. Mỗi ngày ông thay nước bình hoa và bày đĩa trái cây ngay ngắn. Không chút nề hà, mỗi buổi sáng trước trang, ông bảo vệ vẫn quỳ rạp kính cẩn vái lạy trên mặt đất không sạch sẽ và luôn đông đúc người qua lại chung quanh.
Thông thường năm mới, hầu hết người ta hay mở hàng vào mùng 3, mùng 6, mùng 9 hay chậm nhất là mùng 10 vía Thần Tài.
Mồng 6 là ngày học sinh đi học, nhân viên đi làm, guồng sinh hoạt xã hội bắt đầu trở lại bình thường. Thế nhưng một số cửa hàng, xí nghiệp, nơi buôn bán, người kinh doanh những mặt hàng không thiết yếu lắm sẽ rốn đợi khai trương đầu năm vào đúng ngày vía Thần Tài có vẻ hy vọng nhiều may mắn hơn!
Cửa hàng lớn có thể thuê đoàn lân tới múa trước cửa lấy may vào ngày vía vị thần chuyên ban phát tài lộc này. Múa lân có càng hay thêm phần rộn ràng, không cũng chẳng sao nhưng cúng kiếng thì nhất định phải đầy đủ. Cuộc sống ngày càng bận rộn, không phải ai cũng có thời giờ nấu nướng nên dịch vụ đồ cúng ra đời sẵn sàng góp ý chủ nhà cúng sao cho tươm tất mà vẫn vừa túi tiền với giá khoảng từ 1 đến 2 triệu gồm: gà luộc, hoa quả, vàng mã… Nhân viên giao hàng tận nơi kiêm luôn cắm hoa, bày biện giúp chủ nhà. Dịch vụ Đồ cúng ăn nên làm ra tới nỗi ngày vía, chốt hàng trăm đơn, shipper vắt chân lên cổ giao không kịp.
Vàng mã không cần nhiều lắm cũng phải có ít nhiều. Hàng mã ngoài chợ bán sẵn từng tệp. Chỉ cần nói cúng vía Thần Tài, giỗ cụ ông hay cụ bà, cúng mụ thôi nôi hay đầy tháng…, người bán sẽ giao cho khách hàng một tệp đầy đủ tiền, vàng mã, đúng loại, đúng số lượng. Những ngôi chợ to không kể nhưng chợ cóc, chợ hẻm nhỏ mấy, cách nào cũng có một hàng chuyên bán hương nến vàng mã chuyên nghiệp. Tiền mã hiện đại không cần trên đó có hàng chữ Ngân hàng âm phủ mà in giống hệt tiền thật. Có điều để tránh bị truy tố tội… in tiền giả thì tiền mã toàn đô la Mỹ. Xưa kia kim ngân in trên giấy bản, giờ không dùng giấy bản nữa, chỉ in trên giấy xấu để khi đốt dễ cháy.
Còn rảnh rỗi thì tự nấu lấy ở nhà. Không thể thiếu tam sên gồm thịt ba rọi tức từ con vật sống trên mặt đất tượng trưng Thổ, 1, 2 con tôm hay cua là con vật sống dưới nước tượng trưng Thủy, dăm quả trứng vịt hay gà luộc thuộc loài cầm tượng trưng Thiên. Lễ vật có thế thôi xem chừng hơi đạm bạc nên người ta ưa cúng thêm vịt quay hay heo quay. Trong ngày này, những tiệm thịt quay khu vực người Hoa đông nghẹt từ sáng sớm người mua phải xếp hàng lấy số thứ tự rồi chờ cả tiếng đồng hồ mới tới phiên. Thay vì phải vào đứng bếp để nấu một bữa cỗ cúng với đầy đủ các món xào, món canh… thì chỉ cần con vịt quay, chứ không phải gà quay, hay mấy trăm gram thịt quay cùng với mấy ổ bành mì là đủ. Đặc biệt Thần Tài không ăn chay. Trong các dịp cúng khác, ngày nay nhiều người hướng đến chay tịnh nhưng riêng ngày vía Thần Tài, nếu không đơn giản chỉ hương hoa, thì mâm cúng luôn là món mặn.
Bàn thờ Ông Địa và Thần Tài nhang đèn quanh năm, nhưng vào ngày vía, ngày duy nhất trong năm, các gia đình miền Nam thường cúng rất phổ biến cá nướng trui hay còn gọi là cá lóc vía Thần Tài, không phải cá trê, cá chép, cá thác lác… mả bắt buộc chỉ cá lóc, là loại cá thơm ngon, lành thịt và nhiều nạc. Đây là món ăn đặc biệt nhắc nhở ai nấy tưởng nhớ lại thời khẩn hoang của người dân Nam bộ sinh sống nơi miền sông nước kênh rạch chằng chịt.
Một thương lái chuyên bỏ cá lóc cho chợ đầu mối Bình Điền mỗi ngày 20 tấn nhưng ngày vía này giao đến 150 tấn.
Cá lóc nướng dùng để cúng phải để nguyên con, không cạo vảy, moi ruột, không cắt đuôi và vi. Người bán dùng mía chẻ xiên thẳng qua miệng để giữ con cá nguyên hình thẳng thớm khi nướng. Ngày vía Thần Tài, hầu như chợ nào cũng có vài hàng bán cá lóc nướng trui. Thậm chí con đường Tân Kỳ Tân Quý ngày thường cũng có bán cá lóc nướng trui nhưng trong ngày vía, từ khuya sớm, hàng chục gian hàng đã quạt than nướng hàng ngàn con cá lóc. Để thuận lợi cho người mua, hàng bán cá nướng gói kèm thêm bún, rau, mắm nêm, đậu phọng để thành bữa ăn hoàn chỉnh, người mua khỏi cần ghé từng hàng kiếm mua từng món rau riêng, bún riêng. Cúng vái xong xuôi, ngả ra với vài lon bia thành bữa nhậu đơn giản nhưng không kém phần thú vị.
Khu chợ cóc họp trong hẻm nhỏ, ngày vía cũng nhanh chóng mọc ra 4, 5 hàng cá nướng. Hàng ngồi chỉnh tề trên sạp, hàng dưới đất liền tay quạt khói bay mù mịt, hàng khác treo lủng lẳng trên tay xe đạp vài con cá, đứng lơ ngơ giữa đường đề phòng bị đuổi còn dễ chạy lẹ.
Sắm vàng là một hoạt động nổi đình nổi đám trong ngày vía Thần Tài. Lì xì lấy hên trong mấy ngày tết đã qua, đến ngày mồng 10, không còn ai lì xì cho mình cả thì tự lấy hên bằng cách mua vàng. Coi như suốt năm vàng sẽ “lũ lượt” chạy vào nhà!
Tục lệ mua vàng ngày vía Thần Tài rộ lên gần đây. Ngoài Hà Nội rầm rộ hơn trong Sài Gòn.
Người có tiền mua mấy chục cây (lượng) vàng. Người ít tiền mua mấy cây. Còn ít nữa một chỉ, vài phân… Miễn là phải mua vàng.
Dân văn phòng lương cố định, chẳng làm ăn gì nhưng thấy thiên hạ tấp nập đi mua vàng cũng thấy sốt ruột. Một anh là công chức cũng lo đi đền Ngọc Hoàng cầu vía Thần Tài, về nhà ráng vét tiền lì xì của con cái đi mua chỉ vàng. Anh phân bua mình không buôn bán gì nhưng biết đâu trong năm sẽ… trúng số độc đắc hoặc tệ lắm cũng được tăng lương trước thời hạn! Năm ngoái vào ngày Thần Tài, anh cũng mua một chỉ tính sắm từ từ chút chút làm vốn. Thế nhưng vợ đi đẻ, anh bán luôn chỉ đó. Do vàng lên giá nên bán lỗ thành huề cũng đỡ tiếc.
Đổ xô đi mua vàng trong một ngày nên ngày này giá vàng tăng vọt là lẽ đương nhiên. Mới mua ngày trước, ngày hôm sau có việc thì tiền đã bốc hơi. Có người bấm bụng mua vàng từ mấy ngày trước. Coi như mua lấy hên trong “mùa vía Thần Tài” chứ đúng ngày, do nhiều người mua quá nên vàng tăng hoặc giá nhảy múa bất thường.
Nhiều người mua nhưng không phải tiệm vàng nào cũng đông khách. Thiên hạ xếp hàng từ sáng sớm trước cửa hàng vàng lớn tung tiền cầu may còn cửa tiệm nhỏ vẫn vắng hoe vắng ngắt. Mua vàng thường người ta hay chọn tiệm quen. Dù đi xa hay xếp hàng chờ đợi vẫn cứ tới tiệm quen đó. Vàng của tiệm nào có đóng dấu riêng của tiệm đó. Khi cần bán, mang lại đúng tiệm đã mình đã mua sẽ được thâu với giá tốt hơn tiệm lạ.
Tin hay không, vía Thần Tài vẫn mang tới không khí hội hè tiếp cho những ngày đầu năm mới.
Hàm Anh