BS Hoàng Ngọc Khôi
Bài hát “ O Canada” được Canada chính thức công nhận là bài Quốc Ca từ 1.7.1980, 15 năm sau khi chính thức có Quốc Kỳ. Bài này đã được trình bày lần đầu tiên đúng 100 năm trước tại Quebec City ngày 24.6.1880.
Bản nhạc này được sáng tác bởi nhạc sĩ Calixa Lavallée, sinh tại Verchères, Canada-Hạ với ca từ tiếng Pháp viết bởi Adolphe-Basile Routhier, một nhà thơ và quan tòa, sinh tại Saint-Placide, Canada-Hạ. Sau đó qua nhiều năm bản nhạc có thêm nhiều ca từ tiếng Anh, cuối cùng ca từ viết năm 1908, bởi một nhà thơ sinh tại Hamilton, Canada-Thượng là Robert Stanley Weir được công nhận là chính thức ca từ cho quốc ca.
Các bài ca quốc gia trước 1880
Trước năm 1880, các bản nhạc “God save the King” và “The Maple Leaf forever” là những bản nhạc có tinh thần ái quốc, rất phổ thông trong quần chúng nên trên thực tế thường được coi như quốc ca tại Canada-Tây, nhưng tại Canada-Đông dân chúng cũng muốn có một bài quốc ca riêng. Do nhu cầu đòi hỏi nên vào giữa thế kỷ XIX, đã xuất hiện một số các bản nhạc để đáp ứng, trước hết là bài “ Sol Canadien, terre chérie” nhạc viết bởi Théodore Molt, lời viết bởi Isidore Bédart vào năm 1829 nhưng không gây được tiếng vang. Tiếp đó vào năm 1834 một bản nhạc khác ra đời nhân ngày thành lập Saint Jean Baptiste Society, nhạc do J.B.Labelle soạn và Sir George Étienne Cartier đặt lời và đích thân Cartier trình bày. Đó là bài “ O Canada! Mon pays! Mes amours!” Bản này thành công hơn và được phổ biến khá rộng rãi. Những bản nhạc khác như “ La Huronne” của Célestin Lavigueur và bản “ Le drapeau de Carillon” của Octave Crémazie và Charles W. Sabatier cũng được nhiều người ưa thích. Một bản nhạc của Ernest Gagnon nhan đề “Vive la Canadienne” cũng được dư luận chú ý, tuy nhiên tới năm 1878 hội ST. Jean Baptiste Montréal công nhận bản “À la claire fontaine”là quốc ca chính thức của Canada-Đông.
Tiến trình sáng tác Quốc ca Canada
Trước khi có Hội nghị toàn quốc những người Canada gốc Pháp 23-25.6.1880 trong dịp lễ hội Saint Jean Baptiste, Giám mục Napoléon Caron giáo phận Trois Rivières gửi một lá thư ngày 24.1.1880 đề nghị tổ chức một cuộc thi sáng tác quốc ca. Ban tổ chức thấy không kịp thời gian cho cuộc thi nên đã thành lập ngày 15.3.1880 một Ủy ban 23 người gồm các nhạc sĩ để sáng tác bản quốc ca, trong đó có Calixa Lavallée, Arthur Lavigne, Joseph Vézina, Gustave Gagnon, Alfred Paré, Louis Nazaire Levasseur với chủ tịch là Ernest Gagnon và thư ký là Clodomir Delisle.
Uỷ ban quá đông người nên sự tiến hành có vẻ chậm chạp, Gagnon e không kịp hoàn thành quốc ca trước ngày 1.7.1880 bèn đề nghị với Thống đốc Quebec Robitaille ủy nhiệm trực tiếp cho Lavallée và Routhier soạn bản quốc ca. Theo Routhier thì Lavallée ngỏ ý để ông soạn nhạc trước rồi Routhier đặt lời sau.
Theo lời cháu nội của Routhier là Adolphe Routhier thì Routhier sau khi nghe Lavallée chơi bản nhạc do ông soạn tại tư gia thì ngay đêm sau, ông cảm hứng viết ra bài thơ. Lavallée rất hứng chí với bản nhạc mình soạn ra nên khi nhờ Lavigne đem tới cho thống đốc Robitaille xem đã quên không ký vào bản thảo nên Lavigne phải ký thay và sau đó Robotaille yêu cầu Lavigne chịu trách nhiệm phát hành.
“O Canada” được hoàn tất vào đầu tháng 4.1880 và ngày 17.4.1880 báo Journal de Quebec viết: “Chúng ta từ đây ít ra cũng có thật sự một bài Quốc ca cho những người Canada gốc Pháp.” Bài báo còn ghi chú là bài Quốc ca được ấn hành 6,000 bản và 5,000 bản sẽ được phân phát cho dân chúng.
· Buổi trình diễn đầu tiên
Buổi trình diễn bản “ O Canada” được thực hiện tại Quebec City ngày 24.6.1880 dưới quyền chủ toạ của hầu tước Lorne, Toàn quyền Canada với hơn 500 quan khách. Bản nhạc khi đó còn gọi là “Chant national” vì chưa chính thức được công nhận là quốc ca. Ba ban nhạc đã trình bày bản nhạc dưới quyền điều khiển của nhạc trưởng trứ danh Joseph Vézina. Ngày hôm sau,một cuộc trình diễn khác được thực hiện trước 6,000 khán thính giả tại công viên Spencer Wood với sáu ban nhạc, đã trình bày hai lần và lần này cũng là lần đầu tiên có tiếng hát của một ban hợp xướng.
Ngày 27.6 một cuộc trình diễn có hợp xướng khác nữa được tổ chức tại nhà thờ St. Jean càng làm tăng thêm tiếng vang khen ngợi. Báo Le Canadien ngày 30.6 bình luận: bản nhạc, một tuyệt tác đã tạo ra một cảm xúc mạnh cho người nghe và các nhạc sĩ Canada của chúng ta đã được gợi hứng nhân dịp lễ hội 24.6 và qua bản nhạc đã truyền cảm được tinh thần ái quốc và niềm tin tâm linh.
Báo Le Canada musical bình luận: “Tác phẩm này là một bài ca ái quốc đồng thời cũng là một thánh ca, trong đó có ẩn chứa cái chân thiện mỹ của một bản quốc ca mà ta chờ đợi và sau khi được truyền bá rộng rãi, chắc chắn nó sẽ được chọn là một bài ca chính thức của người Pháp tại Canada.”
· Ca từ trong quốc ca
Dưới đây là ca từ tiếng Pháp:
O Canada! Terre de nos aïeux,
Ton front est ceint de fleurons glorieux.
Car ton bras sait porter l’épée,
Il sait porter la croix.
Ton histoire est une épopée,
Des plus brillants exploits.
Et ta valeur, de foi trempée,
Protégera nos foyers et nos droits.
Protégera nos foyers et nos droits.
Bản dịch ra tiếng Anh bởi văn phòng Quốc hội:
O Canada! Land of our ancestors
Glorious deeds circle your brow
For your arm knows how to wield the sword
Your arm knows how to carry the cross;
Your history is an epic
Of brilliant deeds
And your valour steeped in faith
Will protect our homes and our rights,
Will protect our homes and our rights.
Nếu bản “The Maple Leaf Forever” được phổ biến rộng rãi tại Canada-Tây thì bản “O Canada” cũng rất thịnh hành tại Canada-Đông và từ TC I được coi như quốc ca của vùng này, nhưng cũng chỉ hạn chế tại Canada-Đông mà thôi, lý do chính là chưa có ca từ tiếng Anh thích đáng.
· Các ca từ tiếng Anh
Người Canada gốc Anh có lẽ được nghe bài O Canada lần đầu tiên khi học sinh hát đón mừng công tước Cornwall, sau này là quốc vương George V và nữ hoàng Mary khi hai vị tới thăm viếng Canada năm 1901.
Năm năm sau, công ty Whaley&Royce tại Toronto ấn hành bản nhạc với ca từ Pháp kèm theo bản dịch ra tiếng Anh của bác sĩ Thomas Bedford Richardson. Tiếp đó ban hợp xướng Mendelssohn trình diễn với ca từ của Richardson. Được quan toà Routhier và báo chí tiếng Pháp nhiệt liệt ca ngợi.
Ca từ của BS Richardson:
“O Canada! Our fathers’ land of old
Thy brow is crown’d with leaves of red and gold.
Beneath the shade of the Holy Cross
Thy children own their birth
No stains thy glorious annals gloss
Since valour shield thy hearth.
Almighty God! On thee we call
Defend our rights, forfend this nation’s thrall,
Defend our rights, forfend this nation’s thrall.”
Năm 1908, tạp chí Collier’s Weekly tổ chức một cuộc thi viết ca từ tiếng Anh cho bài O Canada và người đoạt giải là Mercy E. Powell McCulloch, nhưng lại không được trình bày bao giờ.
Ca từ viết bởi McCulloch:
“O Canada! in praise of thee we sing;
From echoing hills our anthems proudly ring.
With fertile plains and mountains grand
With lakes and rivers clear,
Eternal beauty, thou dost stand
Throughout the changing year.
Lord God of Hosts! We now implore
Bless our dear land this day and evermore,
Bless our dear land this day and evermore.”
Từ đó có thêm nhiều bản ca từ tiếng Anh khác, bởi nhà thơ Wilfred Campbell, nhà phê bình Augustus Bridle vv…nhưng bản của Ewing Buchan rất thịnh hành tại miền Tây.
Ca từ của Ewing Buchan
“O Canada, our heritage, our love
Thy worth we praise all other lands above.
From sea to sea throughout their length
From Pole to borderland,
At Britain’s side, whate’er betide
Unflinchingly we’ll stand
With hearts we sing, “God save the King”,
Guide then one Empire wide, do we implore,
And prosper Canada from shore to shore.”
Phổ thông hơn hết cả là ca từ viết năm 1908 bởi một luật sư tại Montréal Robert Stanley Weir và đã được in ra bởi hãng Delmar Music nhân dịp kỷ niêm 300 năm thành lập Quebec City với hoà âm của Alfred Grant Shafer. Tới ấn bản 1913 thì câu “True patriot love in all thy sons command” được đổi ra thành”True patriot love thou dost in us command” có lẽ do phong tràn đòi nam nữ bình quyền đang dâng cao lúc đó.Năm 1924 hội Association of Canada Clubs tuyên bố bản của Weir là bài ca quốc gia chính thức đối với họ.
Ca từ của Weir với chút it sửa đổi nhân dịp lễ Kim cương 60 năm khai sinh Canada năm 1927 được mặc nhiên công nhận chính thức còn bản ca từ tiếng Pháp 1880 vẫn giữ lời ca y nguyên.
Năm 1964 một Uỷ ban lưỡng viện được thành lập để tiến tới một đạo luật về lựa chọn quốc ca giữa hai bài God save the Queen và O Canada làm quốc ca.
Ngày 31.1.1966 thủ tướng Lester B. Pearson đưa ra quốc hội đề nghị chọn bài O Canada làm quốc ca còn bài God save the Queen là bài Vương ca cuả Canada. Ngày 15.7 Ủy ban lưỡng viện đồng thanh quyết nghị tán thành ý kiến của Pearson kèm theo lời ghi chú “ With dignity, not too slowly.” Ủy ban cũng đề nghị thay câu“And stand on guard, O Canada” thành “From Far and wide, O Canada,” và câu “O Canada, glorious and free” thành “God keep our land, glorious and free.”
Bản quyền về ca từ của Weir được trao cho Leo Feist Ltd năm1929 rồi sau lại trao cho Gordon V. Thompson Music năm 1932 nhưng những người thừa kế của Weir không chịu mặc dầu họ không có thẩm quyền về pháp lý, tuy nhiên chính phủ muốn giải quyết êm thấm nên bồi thường tượng trưng cho những người thừa kế một dollar.
Ngày 28.2.1972 bộ trưởng Gérard Pelletier đưa ra dự luật công nhận O Canada của Lavallée là quốc ca nhưng dự luật bị trì hoãn vô hạn định. Tiếp đó một lô các dự luật tương tự cũng chiụ chung một số phận.
Cuối cùng ngày 18.6.1980 dự luật đưa ra bởi bộ trưởng Francis Fox nhân dịp kỷ niệm 100 năm từ ngày bản nhạc ra đời, cả hai viện đều đồng thanh chấp nhận ngày 27.6.1980 và cùng ngày đó được hoàng gia phê chuẩn.
Ngày quốc khánh 1.7. 1980, trong một buổi lễ công cộng với sự có mặt của những người hậu sinh dòng họ Routhier và Weir cùng thống đốc Quebec Jean Pierre Côté, Toàn quyền Edward Schreyer tuyên cáo “O Canada” là quốc ca chính thức của Canada.
Số phận long đong của ca từ Weir cũng vẫn chưa chấm dứt. Hội đồng thành phố Toronto năm 1990 và thượng nghị sĩ Vivienne Poy năm 2002 đều kiến nghị thay câu “ in all thy sons command” ra “ in all of us command”
Ngày 3.3.2010 Toàn quyền Michelle Jean yêu cầu lưỡng viện nghiên cứu sự thay đổi về ca từ nhưng hai ngày sau chính phủ tuyên bố bãi bỏ việc nghiên cứu này.
Ngày 30.9.2013 một nhóm do thượng nghị sĩ Roy đứng đầu, trong đó có nữ văn sĩ Margaret Atwood, cựu thủ tướng Kim Campbell, thượng nghị sĩ Nancy Ruth lại nêu lại vấn đề sửa ca từ trên.
Ngày 6.5.2016 Dân biểu Tự Do Mauril Bélanger, đang ở thời kỳ cuối của bệnh Lou Gehrig tức bệnh ALS , đưa ra một dự luật cá nhân đề nghị thay đổi ca từ như trước đã nêu ra với một phong cách thuyết trình đầy cảm động đã thu phục được hạ viện thông qua ngày 15.6.2016 với tỷ lệ phiếu bầu 225/74.Tại thượng viện sau bảy kỳ thảo luận cùng với cái chết của Bélanger ngày 17.8.2016 dự luật đã được thông qua ngày 31.1.2018 và được Hoàng Gia chuẩn y ngày 7.2.2018.
CA TỪ CHÍNH THỨC TRONG QUỐC CA 2018.
O Canada! Our home and native land!
True patriot love in all of us command.
With glowing hearts we see thee rise,
The True North strong and free!
From far and wide,
O Canada, we stand on guard for thee.
God keep our land glorious and free!
O Canada, we stand on guard for thee.
O Canada, we stand on guard for thee.