Trưa ngày Chủ nhật 4 tháng 3, một người đàn ông lớn tuổi và một phụ nữ trẻ vào nhà hàng Ý Zizzi trên đường Castle St,. ở trung tâm Salisbury, một thị trấn ở quận hạt Wiltshire, vùng tây nam Anh quốc, để dùng bữa trưa lúc khoảng 1 giờ 30.
Đầu bếp nhà hàng nhớ lại rằng hai người đã dùng món khai vị – risotto đồ biển, và uống vang trắng.
Phải chờ đến hơn 40 phút để món chính được dọn ra, đưa ra, người đàn ông nổi giận. Một đầu bếp nói ông ta nói tiếng Anh với giọng Nga đặc sệt và “mặc dù ăn mặc rất sang trọng, ông ta hành xử như một thằng chó chết.” Ông ta tỏ ra rất lỗ mãng, đập tay lên bàn trong lúc người phụ nữ không mở miệng.
Họ rời khỏi nhà hàng lúc 2:30 để sang một quán rượu, quán The Mill.
Vào khoảng 4 giờ 15 phút, một cú điện thoại được gọi cho 999 – hệ thống điện thoại khẩn cấp của Anh quốc. Người gọi báo rằng có hai người nằm gục ở chỗ một băng ghế bên ngoài trung tâm mua sắm The Maltings.
Một nhân chứng kể rằng ông ta thấy người đàn ông ngồi trên băng ghế, đầu gục giữa hai chân. Người phụ nữ nằm trên mặt đất, ngay dưới chân người đàn ông.
Cảnh sát, nhân viên cấp cứu đổ tới. Hai nạn nhân được đưa vào bệnh viện.
Vài giờ đồng hồ sau, tin tức về một vụ ám sát bằng chất độc – được cho là do người Nga thực hiện, truyền đi khắp thế giới.
Gián điệp nhị trùng
Người đàn ông già lỗ mãng tại nhà hàng Zizzi là Sergei Skripal, một “cựu” gián điệp. Gọi ông ta là gián điệp của Nga cũng được, mà gián điệp của Anh cũng xong. Skripal làm việc cho FSB (cơ quan tình báo Nga An ninh liên bang Nga) rồi cho MI5, Tình báo Anh quốc. Ông ta bị FSB bắt năm 2004, bị kết án 13 năm tù khổ sai, đến năm 2010 được đưa sang Anh quốc trong một vụ trao đổi gián điệp giữa Nga và Anh.
Người phụ nữ trẻ là Yulia, con gái của Skripal, 33 tuổi. Cô vừa từ Moscow sang Anh để thăm cha.
Nhà hàng Zizzi quả quyết không thể có việc bỏ chất độc vào thức ăn được.
Đầu bếp của nhà hàng nói không ai đến gần bàn của họ trong bữa ăn.
Nhưng anh ta cũng nói có thể là thức uống, vì đồ uống được làm ở bar rượu, gần cửa ra vào. Tuy nhiên, anh ta nghĩ rằng không thể có chuyện gì ở nhà hàng của anh cả.
Trong lúc các bác sĩ ở bệnh viện chưa thể khẳng định được hai nạn nhân đã bị hạ độc bằng độc chất gì, người ta lo ngại về chuyện chất độc phóng xạ. Không lâu trước đây, cũng tại Anh quốc, một nhà bất đồng chính kiến người Nga đã bị hạ độc bằng chất phóng xạ polonium 210.
Một giả thuyết khác là hai cha con Skripal đã bị hại bằng chất độc thần kinh – như trường hợp của Kim Jong-nam, người anh cùng cha khác mẹ với chủ tịch Bắc Hàn Kim jong- un năm 2017.
Để cho chắc ăn, cảnh sát Salisbury đã phải đóng cửa luôn quán rượu The Mill.
Sự việc đã ra ngoài tầm tay của cảnh sát địa phương. Cảnh sát Scotland Yard và quân đội đã được điều động đến.
Những nhân viên giảo nghiệm của cảnh sát và quân đội đã phải mặc đổ bảo hộ chống độc chất, bộ đồ có tên là Hazmat suit.
Gần 200 sĩ quan chuyên môn về chiến tranh hóa học của quân đội Anh được đưa đến hiện trường và nhà riêng của Sergei Skirpal.
Trang tin của BBC vả nhiều cơ quan thông tấn khác của Anh quốc nói theo nguồn tin các cơ quan công lực, vũ khí được dùng trong vụ này là chất độc thần kinh – nerve agent.
Về mặt chính trị, nhiều nhân vật cao cấp của Anh, trong đó có Bộ trưởng Nội vụ đã lên tiếng.
Không chính thức nhắc đến Nga, nhưng họ đã khẳng định sẽ làm đến nơi đến chốn nếu đó là một hành động của mật vụ Nga theo lệnh của Vladimir Putin.
Skripal là ai?
Sergei Skripal sinh năm 1951 ở Kaliningrad. Là một thanh niên cường tráng, anh ta gia nhập lực lượng Nhảy dù tinh nhuệ Desantniki và được gửi sang Afghanistan năm 1979. Sau khi trở về nước, anh vào trường Quân sự Ngoại giao ở Moscow. Tốt nghiệp, anh lọt vào mắt xanh của tổ chức tình báo quân đội Nga GRU và trở thành một sĩ quan quân báo, làm việc với Cục 1, đơn vị chuyên trách khu vực Âu châu.
Ở GRU, Skirpal có cơ hội hoạt động gián điệp ở Âu châu, một lần vào thập niên 1980 và lần thứ hai trong thập niên cuối của thế kỷ 20.
Skirpal được MI 6 tuyển mộ khi đang công tác ở Tây Ban Nha. Năm 1995, một sĩ quan MI 6 dưới vỏ bọc doanh nhân đã tiếp cận Skirpal.
Sau khi bị chẩn đoán mắc bệnh tiểu đường, Skirpal trở về Moscow, nhưng vẫn thường xuyên đi Tây Ban Nha để nghỉ ngơi. Trong những dịp này, người phụ trách ông ta ở MI 6 sẽ đến gặp để trao đổi tin và thù lao. MI 6 đặt cho Skirpan mật danh “Forthwith”.
Skirpal rời GRU vào khoảng năm 1999 hoặc 2000 với cấp bậc Đại tá. Nhưng ông ta sau đó tìm được việc làm trong chính quyền Moscow và vẫn có những tin tức quý giá để bán cho Tây phương, lực lượng Nga ở Afghanistan. Theo The Times, các tin tức của Skirpal trong thời gian này hầu hết là trong lãnh vực thương mại. Tuy nhiên, nhờ sự hiểu biết về hệ thống tình báo quân đội Nga và những quan hệ cũ trong giới này, ông ta cũng còn cung cấp cho Anh quốc nhiều thông tin đáng giá, trong đó có danh sách hàng trăm sĩ quan tình báo Nga. Món hàng quý báu này sau đó được MI 5 chia sẻ với CIA và các đồng minh.
ở bờ biển Phuket
Năm 2004, Skirpal bị FSB bắt giữ với cáo buộc gián điệp. Người Nga buộc tội ông đã cung cấp danh sách cách điệp viên Nga nằm vùng ở Anh và Âu châu cho MI 6, cơ quan quân báo Anh quốc.
Vụ xét xử Skirpal diễn ra nhanh chóng. Sau phiên xử không cho giới thông tấn tham dự, Skirpal bị kết án 13 năm tù khổ sai và đày đi Mondovia.
Năm 2010, sau khi được trao đổi trong vụ trao đổi gián điệp lớn giữa Nga, Anh và Mỹ, Sergei Skirpal sang sống ở Anh quốc. Tại Vương quốc Anh, ông ta đã được tình báo Anh khai thác trong nhiều tuần lễ. Trong cuộc khai thác này có sự tham dự của Christopher Steele, cựu nhân viên quân báo MI6 – người sau này đã trở thành một điều tra viên tư nhân và đã tổng hợp hồ sơ nổi tiếng về quan hệ Donald Trump – Nga.
Skripal sau đó dọn về Salisbury, một thị trấn êm ả nằm cách London hai giờ về phía tây nam, và gần khu di tích Stonehenge. Ông ta không dấu giếm, dùng tên thật của mình ở đây.
Vụ ám sát – hạ độc, Sergei Skirpal và cô con gái cũng khiến dư luận chú ý đến Anna Chapman, một nữ điệp viên được trao trả cho Nga trong cuộc trao đổi năm 2010. Thực tế, chính Chapman đã lên tiếng ngay sau vụ hạ độc, khiến dư luận lại chú ý đến nàng gián điệp sexy này.
Số phận của hai nhân vật, đều là người Nga, được trao đổi trong cuộc trao đổi năm 2010 hết sức trái ngược.
Người trở về với Putin trở thành một celebrity và giàu có.
Người ly hương sống lưu vong trong âm thầm lặng lẽ, gia đình tan nát và sau đó bị hạ độc thủ.
Và trong lúc Skirpal đang vật lộn với tử thần thì cô nàng đang du hí ở Phuket, Thái Lan. Chỉ vài giờ đồng hồ sau khi Skirpal vào nhà thương, Chapman tung lên mạng những tấm ảnh hấp dẫn của mình, mặc đồ tắm trong một resort ở Phuket.
Tại đây, nàng ta lên tiếng bênh vực nước Nga: “Lúc nào cũng thế, Nga lại bị đổ tội – bất chấp thực tế là tên phản quốc Skripal đã được Tổng thống (Putin) ân xá và phóng thích.” Cô nàng lý luận rằng khi điều tra một vụ án mạng, đầu tiên phải đặt câu hỏi về động cơ. “Ai có lợi trong việc đó? Nước Nga chắc chắn là không muốn dính dáng đến tai tiếng như thế. Phương Tây có cần bằng chứng để đổ tội cho Nga không?”
Có lệnh của Putin?
Mặc dầu Nga đã nhanh chóng lên tiếng bác bỏ những cáo buộc về khả năng Putin ra lệnh giết Skirpal, những dấu hiệu đều chỉ về Kremlin.
Thám tử Nick Bailey, một sĩ quan cảnh sát Anh, một trong những người đã tiếp cận nạn nhân đầu tiên, đã phải nằm bệnh viện. Ông Bailey cũng là người đầu tiên đã vào lục soát nhà của Skirpal sau đó.
Loại độc chất được cho là đã dử dụng trong vụ hai cha con Skirpal thuộc loại vũ khí giết người hàng loạt và chỉ được sản xuất ở những cơ sở chuyên môn, cỡ một trường đại học, một phòng thí nghiệm bào chế kỹ nghệ, và có sự cho cho phép của chính phủ.
Trước nay Nga, và Putin bây giờ, được tiếng là không nhẹ tay với “những kẻ phản bội”.
Từ cuối thập niên 1950, KGB (tiền thân của FSB, khi Nga còn là Liên xô) đã săn lùng kẻ thù của Nga ở nước ngoài. Điệp viên Bohdan Stashynsky đã được đưa sang Munich bằng một cây bút đặc biệt phun hơi xyanua để giết Stepan Bandera, nhân vật quốc gia cực hữu, từng chiến đấu chống lại Liên bang Xô viết để giành độc lập cho Ukraine.
Các tài liệu được cựu nhân viên KGB Vasili Mitrokhin đem lén ra khỏi Nga cho thấy rằng Liên Xô cũng đã giúp đỡ các đồng chí người Bungaria của họ ám sát nhà soạn kịch bất đồng chính kiến Georgi Markov năm 1978. Khi Markov đang trên đường tới đài BBC, ông bị bắn từ phía sau bằng một cái ô cải tiến. Từ cái ô, một viên bi chứa độc chất ricin bắn vào bắp chân ông.
Năm 2012, Alexander Perepilichnyy, người đã trao cho các công tố viên Thụy sĩ các văn kiện bằng chứng của một vụ gian lận khổng lồ, làm mất của Ngân khố Nga 230 triệu đô la – đột nhiên lăn ra chết khi đang chạy thể dục ở London.
Một chuyên viên thực vật học sau đó đã khám phá ra trong dạ dày của ông ta có những mảnh xác hoa Gelsemium elegans trong dạ dày. Thứ hoa này chỉ mọc ở vùng đồi núi châu Á, và được biết đến như là một loại chất độc thần kinh tự nhiên. Gần đây, loài hoa độc này được các tay giết mướn người Tàu và Nga sử dụng.
Alexander Litvinenko, cựu sĩ quan của cơ quan an ninh FSB đã bị đầu độc bằng polonium vào năm 2006. Một báo cáo chính thức cho rằng vụ ám sát đã được hai điệp viên Nga thực hiện, với một “khả năng lớn” là do lệnh của FSB.
Năm 2013, Boris Berezovsky, một doanh nhân, viện sĩ Hàn lâm Khoa học Nga, và người mạnh mẽ chỉ trích Putin, được tìm thấy chết trong tư thế treo cổ ở Bershire, Anh quốc. Viên chức giảo nghiệm pháp y kết luận cái chết của ông là mờ ám.
Mặc dù Moscow chối phắt, và Putin chối một cách lập lờ, như kiểu ông ta chối vụ can thiệp vào cuộc bầu cử tổng thống Mỹ, mọi người đều rõ rằng ông ta chẳng nhẹ tay với “những kẻ phản bội nước Nga.” Và ông ta cũng hiểu rõ ý nghĩa và sức mạnh của những biểu tượng. Ngay lúc này, hình ảnh của một con người sắt thép có vũ khí nguyên tử và các hỏa tiễn không thể bắn hạ, và cuộc “xử” một kẻ phản quốc, rất phù hợp để trình bày với dân chúng Nga về một lãnh tụ sẽ tiếp tục lãnh đạo nước Nga thêm vài nhiệm kỳ nữa.
Hôm 10 tháng 3, tòa Đại sứ Nga ở London đã đưa ra một thông điệp đầy khiêu khích khi Bộ trưởng Nội vụ Anh Amber Rudd họp Ủy ban Cobra để xem xét cuộc điều tra vụ tấn công Skirpal.
Đoạn tweet của tòa đại sứ Nga viết: “Thật là một sự trùng hợp! Cả Litvinenko và Skripal đều làm việc cho MI6. Berezovsky và Perepilichny có liên quan với các cơ quan đặc biệt của Anh. Chi tiết điều tra được giữ mật nhân danh an ninh quốc gia.”
Đỗ Quân
